254/ Tạo hứng thú cho học sinh trong tiết dạy-học Văn bản nhật dụng Thông tin về ngày trái đất năm 2000

Nguyễn Thị Bích Trâm

Bài đăng trên báo Giáo dục thời đại số đặc biệt ngày 27-7-2013

            Văn bản nhật dụng lớp thường đề cập đến những vấn đề bức thiết trong  đời sống cộng đồng như chiến tranh, quyền trẻ em, môi trường sống, dân số, văn hóa dân tộc…Những tri thức mang tính khách quan  thường  tạo nên tính chất  khô khan của kiểu văn bản này. Các phương pháp dạy học như nêu vấn đề, sử dụng tranh ảnh, băng video, tổ chức trò chơi, sử dụng sơ đồ tư duy đã được tất cả các thầy cô giáo sử dụng dần dần đưa học sinh đến cách học trong sự chủ động tích cực. Nhưng học sinh vẫn thường bảo đây là những bài “khó khô khổ”. Làm thế nào để khơi gợi hứng thú ở học sinh khi học văn bản nhật dụng? Đó là vấn đề mà tôi luôn trăn trở Từ thực tế tìm tòi, soạn giảng,lên lớp, tôi  xin được chia sẻ với  đồng nghiệp về cách tạo hứng thú trong giờ dạy- học  văn bản nhật dụng Thông tin về ngày trái đất năm 2000 (Ngữ văn 8) bằng cách vận dụng phương pháp dạy học dựa trên giải quyết  vấn đề.

          Ở phần giới thiệu bài tôi nghĩ cần kết hợp  với việc đưa ra vấn đề ( tình huống chứa mâu thuẫn cần giải quyết).Vấn đề có thể tiềm ẩn  trong một mẩu chuyện vui, hay trong những  tranh ảnh có thông tin trái ngược,trong đoạn băng video với một lời khẳng định từ văn bản…Vì vậy  tôi dùng hai bức tranh: một bức mang ý nghĩa tuyên truyền hạn chế dùng  bao ni lông”một ngày không dùng bao ni lông, một bức gồm nhiều ảnh nhỏ tạo nên câu chuyện về một gia đình dùng bao ni lông sáng, trưa, chiều, tối. Sau đó hỏi: Ý kiến của em về hai hình ảnh trên? Học sinh sẽ nhận thấy hai hình ảnh tương phản nhau: Trong khi thế giới hô hào việc bảo vệ môi trường “Một ngày không dùng bao ni lông”  thì hằng  ngày  con người  làm ô nhiễm môi trường bằng việc sử dụng bao ni lông. Từ cái học sinh đã biết nhận thấy, tôi đưa ra vấn đề của bài học ẩn chứa trong câu hỏi “Vì sao phải  “một ngày  không dùng bao ni lông”? Em cần có thái độ hành động đúng ra sao?. Và tôi cho học  sinh tự do phát  biểu theo cách nghĩ của mình. Sau đó tôi giới thiệu bài: Những câu trả lời của các em đã giải quyết thỏa đáng các câu hỏi chưa. Điều đó sẽ rõ  khi chúng ta tìm hiểu văn bản “Thông tin về ngày trái đất năm 2000” .      

    

           Thông qua những nội dung hỏi như trên học sinh đã nhận diện vấn đề tồn tại trong tình huống là: thực tế trái ngược với lời kêu gọi cần tìm ra nguyên do, giải pháp, cái đã biết  chưa lí giải được vấn đề đặt ra ở bài học.Tôi nhận thấy học sinh rất hào hứng khi đưa ra những  lời nhận xét về vấn đề ẩn chứa  trong  tranh và cũng  chính những ý kiến của bản thân các em chưa thể giải quyết  ngay cũng gợi cho các em sự tiếp tục suy nghĩ  và tìm tòi trong suốt tiết học.

            Trong  các hoạt động hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản tôi chú ý đến hoạt động thảo luận nhóm– đây được xem là hoạt động cốt lõi khi sử phụng phương pháp dạy học  dựa trên giải quyết vấn đề. Từ các câu hỏi có tính chất trọng tâm trên trong mỗi hoạt động sẽ có những câu  hỏi nhỏ cho học sinh hoạt động nhóm lớn - chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm 8- 9 em.

           Nhóm1: Bao ni lông tác hại đến môi trường thiên nhiên như thế nào? (trong văn bản và thực tế tìm hiểu )  

           Nhóm 2: Bao ni lông tác hại đến sức khỏe như thế nào? (trong văn bản và thực tế tìm hiểu)         

            Nhóm 3: Nguyên nhân dẫn đến tác hại của bao ni lông? Các giải pháp? (trong văn bản và thực tế tìm hiểu)

           Nhóm 4: Nhận xét về hình thức thể hiện nội dung văn bản như thế nào?   

           Dưới  sự hỗ trợ của giáo viên học sinh sẽ có trách nhiệm với nhiệm vụ của chính mình và thảo luận sôi nổi. Các em không chỉ dựa vào văn bản mà còn dựa vào thực tiễn cuộc sống để tìm hiểu và trả  lời các câu hỏi.

         Và sau khi cho học sinh tổng kết về nội dung, nghệ thuật ý nghĩa văn bản tôi hỏi lại nhưng câu hỏi đưa ra ở đầu bài học. Lần này thì vấn đề được trả lời thấu đáo hào hứng  hơn.

          Và ở phần luyện tập có lúc tôi xây dựng bài tập bằng câu chuyện chứa đựng tình huống trong phần luyện tập tôi nghĩ ra tình huống và xây dựng thành câu chuyện  học sinh giải quyết tình huống như sau.

         “ Mẹ Lan vẫn  thường mua thực phẩm cá thịt đựng trong túi ni lông đem về bỏ vào tủ lạnh rồi đem ra dùng. Lan bảo mẹ:

            - Mẹ đừng nên đựng thực phẩm bằng bao ni lông

            Mẹ Lan ngắt lời:

            - Bao ni lông đốt mới độc  hại chứ đựng thì không hề gì. Vả lại, lấy gì mà đựng ngoài cái bao ni lông?

           Lan bảo:

          - Thế thì con không ăn đồ mẹ nấu”

           Ý kiến của em về những câu nói của Lan?

           Trong trường hợp này ,nếu em là Lan có lời nói, hành động  gì để giảm thiểu  tác hại của việc sử dụng bao bì ni lông do mẹ  sử dụng? 

            Qua bài tập này tôi  luyện cho học sinh vận dụng những cái đã biết là bao ni lông có chứa độc tố để giải quyết tình huống trong một trường hợp cụ thể  của cuộc sống mà ai cũng gặp  phải. Học sinh có thể có những cách trả lời khác nhau song giáo viên sẽ định hướng cho các em: cách tốt nhất là giải thích cho mẹ hiểu tác hại của bao ni lông… để khi đi chợ dùng giấy lá hoặc hộp để đựng và khi đã đựng trong bao ni lông khi mua ở chợ rồi  thì nên lấy thực phẩm ra ngay rửa sạch sẽ rồi bỏ vào hộp để trong tủ lạnh  để giảm thiểu tác hại...

          Có thể nói bài tập như trên đã  hướng học sinh đến vấn đề có tính hữu ích trong đời sống. Ý nghĩa của  văn bản này đã thực sự  đi vào trong nhận thức và hành động đúng đắn ở học sinh. Vậy học sinh hào  hứng không chỉ ở việc tranh nhau giải quyết vấn đề trong bài tập mà còn bởi  cảm thấy “văn” không xa lạ mà  gần gũi như chính đời sống của các em vậy.                                                                 

          Nhiều thầy cô dạy còn rất ngại khi đưa phương pháp này vào việc dạy văn. Tôi thiết nghĩ  nó sử dụng cho văn bản nhật dụng rất phù hợp. Và điều cốt yếu là cần sử dụng một cách linh hoạt nhẹ nhàng tạo tâm thế tiếp cận khám phá chiếm lĩnh bằng cách  tạo cơ hội điều kiện đưa học sinh vào tình huống cần giải quyết, hoạt động. Học sinh có trách nhiệm với chính những nhiệm vụ, những hoạt động của mình một cách tích cực, tự giác và sáng tạo trong tâm thế sàng,thái độ hứng thú.  

 NTBT