Nguyễn Thị Bích Trâm
Baì 1: Cảm nhận về nhân vật Phương Định trong Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh
Khuê.
“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai”
Vâng! Một thời Trường Sơn ác liệt đạn bom, một
thời Trường Sơn huyền thoại in dấu chân của bao thế hệ cha anh “quyết tử cho tổ quốc quyết sinh”. Có
biết bao những trang văn viết về người chiến sĩ Trường Sơn nhất là nữ thanh
niên xung phong đã khơi gợi trong chúng ta nhiều xúc cảm. Ác liệt mà vẫn bình
yên…? Dạn dày mà vẫn rất tinh nhạy? Nữ tính mà vẫn can trường…? Tất cả được khắc hoạ từ ngòi bút của nhà văn
Lê Minh Khuê qua truyện ngắn “Những ngôi
sao xa xôi”. Hình ảnh của những cô gái thanh niên xung phong với những vẻ
đẹp hồn nhiên vốn có của tuổi trẻ Việt Nam trong thời chống Mỹ đã tỏa sáng lấp
lánh. Đẹp nhất là ánh sao xa từ vẻ đẹp tâm hồn, phẩm chất của cô thanh niên
xung phong Phương Định.
Những ngôi sao xa xôi là một trong những
truyện ngắn đầu tay của Lê Minh Khuê, viết năm 1971, giữa lúc cuộc kháng chiến
chống Mĩ của dân tộc diễn ra ác liệt nhất. Truyện kể về một tổ trinh sát mặt
đường tại một trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn gồm ba cô gái: Phương
Định, Nho và Thao. Họ ở cách xa đơn vị, dưới một cái hang ở chân cao điểm.
Nhiệm vụ là quan sát máy bay địch ném bom, đo đất đá, san lấp hố bom, đo tọa độ
những trái bom chưa nổ và phá bom. Công việc vô cùng nguy hiểm, suốt ngày họ
phải chạy trên cao điểm và đối mặt với cái chết. Mặc dù vậy, họ vẫn sống hồn
nhiên, yêu đời và gắn bó, yêu thương nhau.
Mặc dầu sống trong hoàn cảnh ác liệt của chiến trường,
Phương Định – cô thanh niên xung phong vẫn mang nét đẹp tâm hồn nhạy cảm, hồn nhiên, trong trẻo, giàu mơ mộng, lạc quan.
“Đường bị đánh lở loét, màu đất đỏ, trắng lẫn
lộn. Hai bên đường không có lá xanh. Chỉ có những thân cây bị tước khô cháy.
Những cây nhiều rễ nằm lăn lóc. Những tảng đá to. Một vài cái thùng xăng hoặc
thành ô tô méo mó, han gỉ nằm trong đất”. Đó là hiện thực đầy
mùi chiến tranh, không có màu xanh của sự sống, chỉ thấy thần chết luôn rình
rập. Con đường mang biết bao thương tích vì bom đạn giặc. Vậy mà Phương Định
cùng những người đồng đội của mình ở trong một cái hang dưới chân cao điểm,
giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn máu lửa ấy, nơi tập trung
nhiều nhất bom đạn, sự nguy hiểm và ác liệt.
Người
đọc không thể không ngỡ ngàng khi cô thanh niên xung phong trong tổ trinh sát
mặt đường ấy lại là một là nữ sinh của thủ đô thanh lịch bước vào chiến
trường. Thời học sinh – cái thời áo trắng ngây thơ, hồn nhiên và vô tư
sống bên mẹ trong một căn buồng nhỏ ở một đường phố yên tĩnh thành kỉ niệm đẹp
trong cô. Chiến tranh khốc liệt căng thẳng ư? Mặc! Những hoài niệm về thời học
trò thật đáng yêu ấy luôn sống trong cô ngay giữa chiến trường làm tươi mới một
tâm hồn ẩn chứa những khát khao.
Và có lẽ chúng ta ai muốn nhìn xa rồi lại ngắm
gần một Phương Định đáng yêu trẻ trung và xinh xắn với “hai bím tóc
dày tương đối mềm, một cái cổ cao kiêu hãnh như đài hoa loa kèn” và “đôi mắt nâu nâu dài dài hay nheo lại như
chói nắng, hay có cái nhìn xa xăm”. Đó là thiếu
nữ có một ngoại hình phảng phất dáng dấp thanh lịch của một thiếu nữ Hà Thành.
Nếu nói đôi mắt là cửa sổ tâm hồn thì nhìn vào đôi
mắt của Phương Định ta cảm nhận một tâm hồn rất lãng mạn, mơ mộng và cũng rất hồn
nhiên.
Là con gái đấy mà! Phương Định rất nhạy cảm và quan
tâm đến hình thức của mình. Biết mình
đẹp, cô thích ngắm mình trong gương, có chút kiêu ngầm khi biết mình được các
anh pháo thủ và lái xe thăm hỏi. Cô vui và tự hào về điều đó nhưng không hay
biểu lộ tình cảm của mình mà thường rỏ ra kín đáo giữa đám đông. Phương Định không săn sóc vồn vã, cô vẫn hay đứng ra xa,
khoanh tay trước mặt và nhìn đi nơi khác mỗi khi một đám con gái xúm lại đối
đáp với một anh bộ đội nói giỏi nào đấy. Một hành động đó thôi đã làm Phương
Định trở nên thật kiêu kì, cái điệu của cô thật đáng yêu và cũng thật phù hợp
với một người con gái như vậy.
Tâm hồn yêu đời lạc quan của cô giữa Trường
Sơn đạn lửa thật làm cho người ta càng ngạc nhiên hơn. Sau những giây phút căng thẳng ở cao điểm,
xong việc là thở phào chạy vào hàng, là sà ngay vào một thế giới khác – thế
giới con gái với những mơ mộng: nằm dài trên nền ẩm, lười biếng nheo mắt nghe
ca nhạc từ cái đài bán dẫn nhỏ… Yêu đời lạc quan làm nên “Tiếng hát át tiếng bom” ở cô. Cô mê hát
và hát mọi lúc, mọi nơi. Lại còn bịa ra lời mà hát, hát cả khi có sự im lặng không bình thường, “tiếng máy bay trinh sát rè rè”. Phải
chăng trong tiếng hát, có ý thức về lý tưởng, có khao khát về quê hương,
tình yêu của tuổi trẻ và có cả khát vọng được trở về cuộc sống thanh bình.
Có lẽ
thích nhất là được hòa cùng những cảm xúc trong tâm hồn cô khi cô đón nhận một cơn mưa đá bất ngờ. Không phải là cô gái căng thẳng, hồi hộp tột độ khi phá
bom mà là một thiếu nữ hồn nhiên trong sáng với niềm vui con trẻ òa nở, cuống
cuồng: “Mưa đá! Cha mẹ ơi! Mưa đá!”. Thế là những kỷ niệm tuổi thơ ào ạt, trào
dâng với hình ảnh thân thương về thành phố, quê hương, về gia đình, về
tuổi thơ. “Người mẹ, cái cửa sổ ngôi nhà,
những ngôi sao to trên bầu trời thành phố, con đường nhựa sau cơn mưa, những
ngọn đèn trên quảng trường lung linh như những ngôi sao trong truyện cổ tích
nói về xứ sở thần tiên”. Tất cả vừa rõ ràng, vừa mờ ảo; vừa đồng hiện, vừa
vụt hiện trong tâm trí; vừa gần gũi, vừa xa xôi và xoáy mãnh liệt, dữ dội như
con mưa đá.
Không chỉ mang hành trang từ
vẻ đẹp tâm hồn đáng yêu, sức mạnh để cô gái nhỏ bé Hà Nội kia đối mặt với
công việc đặc biệt nguy hiểm chính là tinh thần dũng cảm, gan góc vượt lên trên
hiểm nguy và tình đồng đội nồng ấm chân thành. Những hiểm nguy nào có sá gì. Bởi mang
nặng tình yêu tổ quốc, cô ra đi mà không tiếc tuổi thanh xuân. Rời ghế nhà trường
phổ thông, Phương Định xung phong ra mặt trận. Phương Định nghĩ về hoàn cảnh
sống nơi đây một cách giản dị và cho là có cái thú riêng: “… đất bốc khói, không khí bàng hoàng, máy bay
đang ầm ì xa dần. Thần kinh căng như chảo”. Nhiệm
vụ phá bom gian khổ, hi sinh, đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh hết sức. Vậy
mà cô kể về nó với giọng điệu bình thản, pha
sự hóm hỉnh: “Quen rồi. Một ngày chúng
tôi phá bom đến năm lần. Ngày nào ít: ba lần”. Thật là biết cười trên gian
khó!
Điều gì đã làm nên sức mạnh bản lĩnh của cô phải chăng bên
cạnh nét đẹp của một tâm hồn đáng yêu, đầy chất nữ tính ấy còn là một Phương
Định dũng
cảm, gan góc vượt lên mọi hiểm nguy. Sau những đợt thả bom của giặc,
Định cùng đồng đội chạy lên cao điểm để làm nhiệm vụ. Không gian lúc đó vắng
lặng đến phát sợ. Nhưng cô không hề sợ hãi. Cô có cảm giác như các chiến sĩ
đang dõi theo mình, vì vậy mà cô cảm thấy an tâm hơn. Cô quyết định không đi
khom, bởi một lý do rất đơn giản “Các anh
ấy không thích cái kiểu đi khom khi có thể cứ đường hoàng mà bước tới.” Cảm
giác ấy vừa thể hiện lòng tự trọng, vừa là ý chí mạnh mẽ giúp cô dũng cảm vượt
qua mọi hiểm nguy. Đối với cô, cái
chết thì cô có nghĩ đến nhưng lại là “một
cái chết mờ nhạt, không cụ thể”, mà cô quan tâm nhất là liệu bom có nổ hay
không, không thì làm cách nào để châm mìn lần thứ hai, cô luôn đặt nhiệm vụ của
mình lên hàng đầu. Và trong những lúc phá bom như vậy, ta vẫn còn thấy thấp
thoáng cái sự nhạy cảm, tinh tế trong cảm xúc của cô, “một tiếng động sắc đến gai người, cứa vào da thịt tôi. Tôi rùng mình và
bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm. Nhanh lên một tí! Vỏ quả bom nóng. Một dấu
hiệu chẳng lành.”, phải là một người bình tĩnh gan góc mới có được những
cảm nhận chân thực như vậy. Chính những lúc đó, ta mới thấy được cái sự
dũng cảm đến lạ thường của cô gái.
Mạnh
mẽ kiên cường, liệu tình cảm trong cô có khô khan? Không! Tình đồng đội dành cho chị Thao và Nho mới ấm
áp làm sao? Cô lo lắng cho chị
Thao và Nho lên cao điểm chưa về đến nỗi “nói
như gắt vào máy” khi đại đội trưởng hỏi tình hình. Cô hiểu chị Thao và Nho
như biết về những chị em ruột thịt. Còn với Nho, cô em út của tổ trinh sát thì
Phương Định rất muốn bế trên tay “trông
nó nhẹ mát như một que kem trắng”. Biết bao trìu mến, yêu thương trong cái
nhìn ấy. Khi Nho bị thương, cô vỗ về và chăm sóc tận tình: “moi đất, bế Nho đặt lên đùi” “rửa cho Nho bằng nước đun sôi trên bếp
than” “tiêm cho Nho” rồi “pha sữa
trong cái ca sắt…”. Đặc biệt, cô
dành tình yêu và niềm cảm phục cho tất cả những chiến sĩ mà cô gặp ngày đêm
trên con đường ra mặt trận. Với cô “những
người đẹp nhất, thông minh, cam đảm và cao thượng nhất là những người mặc quân
phục có ngôi sao trên mũ”. Tình cảm ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho cô để cô
hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình.
Bằng việc sử dụng ngôi kể thứ nhất chân thực, linh
hoạt, cốt truyện đơn giản, tình huống truyện hợp lý và việc sử dụng nghệ thuật
miêu tả tâm lý nhân vật đặc sắc, “Những ngôi sao xa xôi” đã ca ngợi vẻ đẹp của những
cô gái đã “Xẻng tay mà viết nên trang sử hồng” (Tố
Hữu). Mang nét trẻ trung của một tâm hồn trong
sáng, hồn nhiên và đầy mơ mộng nhưng lại là một cô thanh niên xung phong dũng
cảm, gan dạ, sâu sắc tình đồng đội, Phương Định xứng đáng là đại
diện của thế hệ trẻ Việt Nam thời kháng chiến chống Mỹ.
“Những ngôi sao xa xôi”, những con người
được ví như những vì sao lấp lánh giữa bầu trời đêm. Một thứ ánh sáng không rực rỡ mà sáng trong, tưởng như
xa mà lại rất gần, “xa xôi” là bởi vì phải ngắm nhìn
thật kỹ thì mới có thể thấy được những tâm hồn cao đẹp ấy. Ba cô gái
thanh niên xung phong đặc biệt là Phương Định, trái tim hồng của cô, “ngôi sao xa xôi” mãi mãi lung
linh, toả sáng lấp lánh trên đỉnh cao Trường Sơn, xa xôi mà gần gũi
trong lòng yêu thương cảm phục của mọi người, mọi thời đại như lời thơ:
Đêm đêm, tâm hồn em tỏa sáng
Những vì sao ngời chói, lung
linh...”
(Khoảng trời hố bom - Lâm Thị Mỹ Dạ)
Bài 2: Vẻ đẹp người chiến sĩ qua bài thơ tiểu đội xe không kính.
Nguyễn Thị Bích Trâm
Thấm
thoắt đã ba mươi hai năm kể từ ngày đất nước thống nhất. Cuộc sống thanh bình,
ấm no và hạnh phúc hôm nay đã đánh đổi bằng xương máu của bao thế hệ cha anh.
Vẫn còn âm vang đâu đây không khí hào hùng của những trận tuyến chống quân
thù.Và hình ảnh một Trường Sơn hùng vĩ mang chí lớn của biết bao người con
trung dũng kiên cường lại như hiện về
trong ký ức trong lòng ngưỡng mộ của bao thế hệ. Nhà thơ Tố từng ca ngợi những
con người quả cảm ấy
Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy
tương lai
Qủa đúng như thế, một Trường Sơn ác
liệt đạn bom, một Trường Sơn đầy chông gai thử thách là nơi để những chàng
“Thạch Sanh của thế kỷ hai mươi” làm
nên những kỳ tích. Trên những con đường Trường Sơn cheo leo, hiểm trở đầy mưa
bom bão đạn, những đoàn xe vận tải lương thực, khí giới vẫn chạy băng băng phục vụ cho chiến trường Miền
Nam. Điều kỳ diệu ấy có được bởi vẻ đẹp
tinh thần, tình cảm của những người chiền sĩ lái xe. Chất thơ trong hiện thực
đầy khốc liệt đã được đưa vào thơ từ hồn thơ nhạy cảm của nhà thơ Phạm Tiến
Duật qua “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”.
Không có kính không phải vì xe không có
kính
..........................................................
Chỉ cần trong xe có một trái tim.
