265/ BI KỊCH LÃO HẠC -TÌNH CHA BẤT TỬ

                                

             Nguyễn Thị Bích Trâm

             Nhà văn Nam Cao tên khai sinh là Trần Hữu Trí , người con của làng Đại Hoàng, phủ Lí Nhân- nay là xã Hòa Hậu, huyện Lí Nhân, tỉnh Hà Nam. Ông là ngôi sao khuê tỏa sáng trên bầu trời văn học Việt Nam giai đoạn 1930- 1945. Truyện của Nam Cao nóng hổi chất hiện thực của thời đại và chứa chan tấm lòng yêu thương con người, đặc biệt là những người khốn khổ. Cùng với “Chí Phèo”, “Trăng sáng”, “Đời thừa”...., “Lão Hạc” là truyện ngắn đặc sắc

            “Lão Hạc"  viết về  người nông dân trước cách mạng tháng tám.Đọc tác phẩm chúng ta không thể nào quên được hình ảnh lão nông dân gầy guộc, râu tóc bơ phờ, cặp mắt nhìn xuống đầy u uẩn, khuôn mặt hằn sâu bao nhiêu là nếp nhăn của suy tính, muộn phiền về nhiều nỗi cơ cực ở đời. Đây là một lão nông dân chân lấm tay bùn không tuổi, không tên trong các làng quê tiêu điều, hẻo lánh thời ấy. Lão Hạc hiện lên trong tác phẩm mang bi kịch của sự nghèo khổ, bất hạnh, cái chết nhưng  tấm lòng yêu thương con thiêng liêng, sâu nặng vẫn ngời sáng, bất tử .

           1/ Đọc truyện Lão Hạc, người đọc đau nỗi đau tột cùng của một  kiếp người khốn khổ  để rồi nhận ra vẻ đẹp tâm hồn của một lão nông nghèo: nhân hậu biết bao,lương thiện biết bao! Ẩn sâu trong trái tim con người ấy là lòng yêu thương của một  người  cha mà bao la như lòng người mẹ .           

             “Lão Hạc” là câu chuyện về cuộc đời bi thảm của một lão nông nghèo chịu nhìêu bất hạnh .Vợ chết ,Lão Hạc và con trai sống trên mảnh vườn ba sào .Một ngày kia ,người con trai của lão không có tiền cưới vợ ,bỏ đi làm phu đồn điền.Lão Hạc sống  một mình với con chó Vàng mà người con  người con trai đã để lại... Nhưng rồi sự túng quẩn, tuổi già càng đe dọa lão. Sau trận ốm nặng  kéo dài, lão yếu đi. Đồng tiền  dành dụm đã cạn dần. Lão không có việc làm. Một cơn bão ập đến, hoa màu trong vườn bị phá sạch. Gạo thì giá cứ cao mãi. Không có tiền để nuôi cậu Vàng. Lão quyết định bán cậu Vàng rồi  sang nhờ ông Giáo giữ vườn  và  gửi tiền  lo việc ma chay sau khi lão chết. Từ đó, Lão Hạc chế được gì ăn nấy. Lão xin Binh Tư bả chó. Chỉ có ông Giáo và Binh Tư mới hiểu được cái chết đau đớn và bất  thình lình của Lão Hạc.

           Điều đầu tiên ta cảm nhận về lão Hạc là lòng  thương con vô hạn. Biết con buồn vì không có tiền để cưới vợ “lão thương con lắm”. Lão  đau lòng  khi con phẫn chí  đi làm đồn điền cao su. Chắc chắn, lão biết rằng: Cao su đi dễ khó về …Lão chỉ biết khóc: “Thẻ của nó, người ta giữ.Hình của nó người ta chụp  rồi (…).Nó là người của người ta rồi chứ đâu  còn là con tôi”. Tiếng nấc nghẹn ngào bật ra từ đáy lòng của người cha dường như không còn chút gì ấm ức, cam chịu. Lời lẽ ngậm ngùi đó khiến ta có cảm tưởng như của một bà mẹ.

            Thương con nhưng lão đành bất lực trước cuộc đời và số phận của đứa con trai duy nhất.Tình thương ấy lão chỉ còn biết gửi  dồn hết vào cho con chó   mà con trai để lại .Lão quí nó đặt tên nó là “cậu Vàng”,cho nó ăn trong bát như nhà giàu . Lão bắt rận,đem nó ra cầu ao tắm. Lão ăn gì cũng cho cậu Vàng cùng ăn. Lão ngồi uống rượu ,cậu Vàng ngồi dưới chân ,lão nhắp một miếng lại gắp cho nó một miếng như người ta gắp thức ăn cho con trẻ .Lão tâm sự với cậu Vàng như với người thân yêu ruột rà: Cậu Vàng của ông ngoan lắm ! Ông để cậu Vàng Ông nuôi …”   Lão đặc biệt yêu quí cậu Vàng cũng vì nó là tài sản là kỉ vật của con trai lão. Những lời nói âu yếm, nói nựng, mắng yêu của lão Hạc với con chó thực chất là sự bộc lộ tình cảm nhớ thương da diết với đứa con đi xa biền biệt. Bù lại ,câụ  Vàng đã trở thành người  bạn nhỏ thân thiết làm khuây khỏa nỗi buồn hiu quạnh của lão.                  

          Từ ngày con ra đi,lão luôn mang tâm trạng “mắc tội” với con .Lão cố chăm sóc cậu Vàng cố dành tiền bòn vườn cũng là để đợi con về như là mong được chuộc lỗi với con . Nhưng rồi con đi bằn bặt năm sáu năm vẫn chưa về .Lão đã trải qua nhưng tháng năm cô đơn ,tuổi già ,bệnh tật ,đói khổ….Lão héo hắt chờ mong …Con trai độc nhất vì đau khổ trong tình riêng vì nỗi nhục của thân phận nghèo hèn mà bỏ đi không ở bên nhà cha già để  lo lắng phụng dưỡng  .Lão cũng có quyền giận, trách con lắm chứ! Nhưng không bao giờ … dù chỉ là một ý nghĩ thoáng qua.  Lão thương con còn không hết cơ mà? Tấm lòng của lão bao dung, vị tha quá!

              Cả một đời vất vả nhọc nhằn,tài sản của vợ chồng lão chỉ có ba sào vườn . Người ta thường bảo “của chồng công vợ. Mảnh vườn  ba sào lão đang ở giữ và chăm sóc lão có quyền  bán để lo cho tuổi già khi con ở xa .Nhưng lão luôn nghĩ đó là tài sản mà lão có trách nhiệm giữ gìn cho con : “Mảnh vườn là của con ta .Của mẹ nó tậu thì nó được hưởng…”

            Và khi không cò đủ sức để nuôi cậu Vàng, lão muốn bán .Nhưng lão cứ nói đi nói lại mãi về điều đó.Lão đắn đo,suy tính nhiều cho thấy quyết định ấy  không phải dễ dàng .Bán cậu Vàng cũng là vì nghĩ đến tương lai của  con trai mà không muốn bán cũng là cậu Vàng là hình ảnh kỉ niệm của đứa con trai .

             Mọi lời lão nói ,mọi việc lão làm và đến trong từng ý nghĩ của lão chỉ có hai chữ “vì con”. Tội nghiệp cho lão – người cha nghèo khổ thương con trong sự bất lực ,đau đớn. Lão còn biết nhớ con,hiểu cho nỗi khổ của con, cầu mong hạnh phúc cho con. Tình yêu thương con vô bờ của lão thật cảm động và đáng trân trọng biết bao .

            2/ Bắt đầu bằng bi kịch của sự nghèo khó không thể đem lại hạnh phúc cho con  lão sẵn sàng hi sinh tất cả nhưng gì  lão có. Và  chính trong bi kịch ấy tình cha càng thiêng  liêng  bất tử 

             Lão Hạc đã quyết định bán cậu Vàng – báu vật của lão. Một quyết định không dễ dàng .Còn gì đau đớn hơn khi cậu Vàng là nguồn an ủi duy nhất của lão trong những năm tháng tuổi già sống cô đơn thui thủi một mình. Nhưng cậu Vàng đã trở thành gánh nặng. Để lại cậu Vàng để rồi phải tốn tiền nuôi, phải tiêu lẹm vào số tiền dành dụm cho con trai là điều mà lão Hạc không muốn, tuyệt đối không muốn. Lúc này, lão không còn có thể làm ra tiền nên “tiêu một xu cũng là tiêu vào tiền của cháu nó”.Trong tình thế phải lựa chọn lão đã chọn đứa con trai mà lão rất yêu thương                   

         Bán cậu Vàng lão đã  phải chấp nhận đối mặt với “cái chết về tinh thần”. Lão vô cùng ăn năn day dứt. Cảm giác ân hận theo đuổi dày vò lão tạo nên đột biến trên gương mặt,dáng vẻ: “Mặt lão đột nhiên co rúm lại .Những vết nhăn xô lại với nhau ,ép cho nước mắt chảy ra .Cái đầu của lão ngoẹo về một bên và cái miệng của lão mếu như  con nít. Lão hu hu khóc. Các từ tượng hình “co rúm lại”, xô lại”, “ngoẹo về một bên”… và từ tượng thanh “hu hu” gợi nét mặt thân hình và tâm trạng của lão hiện lên thật thê thảm.Làm một việc vì tình thương con nhưng người  cha ấy vẫn luôn tự dằn vặt đau khổ như vừa  phạm một lỗi lớn. Phải chăng lão Hạc thấy mình có lỗi với cậu Vàng ? Trong sự tưởng tượng của lão,con chó Vàng trách lão rất nhiều.Lão đúng  là người nặng tình nặng nghĩa,thủy chung, trung thực.

        

         Đến một Cậu Vàng yêu quí đến thế cũng không nuôi nổi đành phải bán! Thân già sao mà khốn khổ! Không chỉ là nỗi đau bởi sự dằn vặt,ân hận của một tấm lòng rất đỗi nhân hậu mà hơn hết là nỗi đau của một người cha lại thêm một lần bất lực… Sao lại có thể bán đi niềm an ủi duy nhất còn lại của chính mình?  Sao có thể đành lòng bán đi kỉ vật của đứa con trai ? Vì thương con lão phải  mang một một bi kịch tâm trạng,một nỗi đau mà không chỉ  người  trong cuộc  mới thấm thía. Ngòi bút của Nam Cao đã lay động tận sâu thẳm tâm hồn chúng ta.

         Lão Hạc vẫn có thể sống qua ngày với khoản tiền dành dụm để chờ con trai trở về! Nhưng với lão,lão có cách nghĩ của riêng mình.Thương con thì phải  biết nghĩ đến tương lai hạnh phúc của con. Làm sao lão có thể không bán bớt đi một sào vườn của con khi rơi vào tình thế túng quẩn, đau ốm, bệnh tật ? Sống lay lắt, sống thừa để rồi ăn lẹm vào số vốn liếng, mảnh đất đợi con về ư ? Và có lẽ, lão cũng lo lắng: tuổi già sức yếu ,nếu sống chờ được chờ ngày con về cũng chỉ  thêm cho con một gánh nặng… Không thể!

         Hiện thực thật nghiệt ngã đã dứt đứa con ra khỏi vòng tay của lão, cái đói cái nghèo lại tiếp tục cướp đi của lão người bạn cậu Vàng. Lão như chết dần sau những biến cố, dù cho cố “cười gượng” một cách khó khăn nhưng lão dường như đã nhìn thấy trước cái chết của chính mình. Những lời gửi gắm và món tiền trao cho ông giáo giữ hộ sau lúc bán chó có ngờ đâu cũng là những lời trăn trối. Ông Giáo cũng không thể ngờ được lão đã chuẩn bị cho “một chuyến đi xa” .

         Ông đã rất cảm động  bởi cách lo toan chu đáo,tấm lòng thành  thực vừa thương con, vừa tự trọng của lão Hạc. Nhưng rồi, khi Binh Tư kể việc Lão Hạc xin bả chó … Ông giáo đã thốt lên: “Hỡi ôi ! Lão Hạc”.Người đọc cũng ngỡ ngàng sửng sốt ,tưởng rằng lão Hạc sẽ làm một việc xấu xa đáng buồn như việc Binh Tư thường làm : đánh bả chó rồi thịt chó uống rượu .Ngòi bút Nam Cao đưa người đọc đến cái bất ngờ trong sự hồi hộp … “Lão Hạc đang vật vã trên giường ,đầu tóc rũ rượi ,quần áo xộc xệch…”Khi chứng kiến cái chết ấy ông giáo mới vỡ oà ra: “Không! Cuộc đời chưa hẳn đáng buồn hay vẫn đáng buồn theo một nghĩa khác”. Lão đã yên lòng nhắm mắt. Lão không còn phải mang những dằn vặt riêng tư. Lão vẫn đứng vững trên bờ lương thiện trước vực sâu tha hoá.Nhất là mảnh vườn cho con vẫn còn nguyên vẹn. Đó là ý nguyện của cả cuộc đời lão.

         Cuộc đời lão Hạc như đã mẻ ra từng mảnh với bao nỗi đau đớn về vật chất lẫn tinh thần. Phải chăng “hạnh phúc là một cái chăn qua hẹp.Người này co thì người kia bị hở” (Truyện ngắn Mua nhà –Nam Cao). Lão đã vì tình thương con mà chấp nhận những cái chết về tinh thần và cả sự sống để cho con được hạnh phúc. Lão sống mà khác nào đang phải chết. Thế  nhưng khi lão từ giã cuộc đời  thì lão vẫn như còn sống. Chắc chắn, với ông Giáo, Binh Tư và đặc biệt là con trai lão tấm lòng cao cả của người cha tội nghiệp đáng kính, đáng thương mãi như ánh ngọn nến ấm áp chiếu rọi đến mọi ngóc ngách của tâm hồn. Tấm lòng thương con sâu nặng của  một lão nông với những bi kịch cuộc đời  đã thấm đẫm, tỏa sáng rạng ngời  trên trang viết của Nam Cao và ttrong lòng độc giả .         

         Trang sách đã đóng lại nhưng hình ảnh lão Hạc vẫn lồ lộ hiện ra trông thật tội nghiệp. Nam Cao dựng lên một người cha bị cái đói khổ đến cùng cực kéo ra giữa vòng lẩn quẩn, và lão đã trụ lại một cách vững chãi trên mảnh đất nhân phẩm trơn tru và mờ nhạt, khó mà phân biệt ranh giới của chúng. Trong cái nền xám xịt âm u đó, Lão Hạc đã chọn cho mình một cái chết. Chết để được  trọn vẹn tình cảm thiêng liêng của một người cha. Các bạn hãy cùng tôi  lặng lẽ đi phúng điếu Lão Hạc  để cảm nhận caí tình cha cao cả đáng trân trọng ấy.

NTBT